RULMANLARIN TAKILMASI VE SÖKÜLMESİ

Rulmanlar, yüksek hassasiyetle işlenmiş, yüksek yükler altnda çalışan makina elemanlarıdır. Rulmanların kapasitelerinden tam olarak yararlanabilmek için rulman tipi ve yapısının seçimi ile çevre elemanlarının konstrüksiyonu sırasında takma ve sökme şartlarını dikkate almak gerekir.
Uygun montaj aletlerinin kullanlması, montaja gerekli özenin gösterilmesi ve montaj yerinin temiz olması rulman ömrünü artırıcı en önemli şartlardır.
Orijinal ambalajdaki FAG rulmanlarının üzerinde bulunan koruyucu yağın montaj sırasında yıkanarak temizlenmesine gerek yoktur, bu yağ rulmanın yağlanacağı standart tüm yağlarla uyum sağlar. Buna karşın konik delikli rulmanların koruyucu yağ, mil veya manşon üzerine sıkı geçmelerinin sağlanabilmesi açısından temizlenir.
Hareket yüzeylerinin hasar görmesinden kaçınılabilmesi için rulmanlar, kesinlikle pislik ve neme karşı korunmalıdır. Bu nedenle montaj yeri tozdan arınmış ve temiz olmalıdır. Ayrca montaja ayrılacak yer taşlama tezgahlarının civarında seçilmemeli ve basnçlı hava kullanımından kaçınılmalıdır. Mil ve yuvalar temiz olmalıdır. Pasa karşı koruyucu madde ve boya artıkları ile döküm parçaların kalıp kumu, oturma yüzeyi üzerinden uzaklaştırılmalıdır. Dönen parçalarda çapak ve sert kenarlar yok edilmelidir. Yataklamaya ait tüm parçalar birleştirilmeden önce ölçü ve biçim doğruluğu açısından kontrol edilmelidir. Rulmanın çalışma hassasiyetine yakından etki eden geçmelerin mil ve yuva toleranslarının kontrolü özellikle önem taşır.

Silindirik Delikli Rulmanlarn Takılması
Mekanik yöntemler:

a) Çekiç ile direkt olarak rulman bileziklerine vurmaktan kesinlikle kaçınılmalıdır.
Parçalarına ayrılmayan rulmanlarda montaj kuvvetleri daima sıkı geçirilen bileziğe uygulanmalıdır ve önce bu bilezik takılmalıdır. Serbest geçen bileziğe uygulanan kuvvetler yuvarlanma elemanları tarafından iletileceğinden, hareket yolları ve yuvarlanma elemanları zarar görebilir. Parçalarına ayrılabilen rulmanların bilezikleri ise ayrı ayrı takılabilir.

b) 80 mm delik çapının altındaki rulmanlar soğuk presleme ile takılabilir. Bunun için mekanik ve hidrolik presler mevcuttur. Herhangi bir presin bulunmaması halinde rulmanlar, çekiç ve vurma burcu yardımıyla mile sürülebilir.

c) Açısal uyumlu rulmanlarda her iki bileziğe dayanan bir disk kullanmak suretiyle dış bileziğin çarpılmasıönlenmiş olur. E-tipi oynak makaralı rulmanlar ve bazı oynak bilyalı rulmanlar gibi kafes ve yuvarlanma elemanlarının kenardan dışarı taştığı rulmanlarda kullanılacak diskin içi tornalanarak boşal-tılmış olmalıdır.

Termik yöntemler

a) Hassas rulmanlar ve greslenerek sızdırmazlığı sağlanmış (metal veya conta kapaklı) rulmanlar dışındaki bütün tip ve büyüklükteki rulmanlar yağ banyosunda ısıtılabilir. 80°C ... 100°C’ler arasındaki bir termostatik kumanda bu amaca uygun olur. Rulman, homojen olarak ısınabilmesi için bir ızgara üzerine yatırılır ya da asılır. Bu yöntemin kaza tehlikesi, buharlaşan yağ nedeniyle çevre kirliliği yaratması, sıcak yağın yanabilirliği ve rulmanın pislenmesi gibi mahsurları vardır.

b) Rulmanlar, scaklığı termostatla kontrol edilebilen ısıtıcı plaka üzerinde ısıtılabilir. Bunu yaparken rulmanı plakaya temas ettirmemek amacıyla bir burç kullanılmalı ve homojen bir ısıtma için rulman birçok kezçevrilmelidir. Ayrıca rulman ısıtmak için yine termostat ayarlı sıcak havalı dolap veya ısıtma kabini kullanılabilir.

c) Bir rulman en güvenilir, en çabuk ve en temiz şekilde indüksiyonla ısıtma cihazı ile ısıtılır. (sayfa 75, FAG HEATER serisi indüksiyonla ısıtma cihazları).

 

Konik delikli rulmanların takılması

Konik delikli rulmanlar direkt konik mil üzerine veya bir germe ya da çakma manşonu kullanılarak silindirik mil yüzeyine takılır. İç bileziğin eksenel yönde itilmesiyle sıkı geçme temin edilir. Sıkı geçmenin kontrolü, iç bileziğin genişlemesinden dolayı radyal boşluğun azalma miktarı ölçülerek veya iç bileziğin mil üzerinde eksenel yönde kayma mesafesi ölçülerek yapılabilir.

Mekanik yöntemler:

a) Delik çap 80 mm’den küçük rulmanlar bir mil somunu yardmıyla milin konik oturma yüzeyine veya germe manşonuna sürülebilir. Somun bir kanca anahtar kullanılarak ilerletilir. Küçük boyutlardaki çakma manşonlar da aynı şekilde bir mil ile iç bilezik delik yüzeyi arasındaki boşluğa geçirilir.

b) Orta büyüklükteki rulmanlarda somunun ilerletilebilmesi için oldukça yüksek kuvvetlere ihtiyaç vardır. Baskı civatalı mil somunları bu gibi durumlarda takmayı kolaylaştırır (E-tipi oynak makaralı rulmanlarda kullanlması uygun değildir).

Hidrolik yöntemler:

Büyük rulmanların takılmasında rulman sürmek veya manşonu basmak için hidrolik bir düzen kullanlması uygun olur. Bütün hatvelerdeki manşonlar ve miller için halka pistonlu presler (hidrolik somun) mevcuttur. Hidrolik yöntemin uygulanmasıyla 160 mm delik çapnn üzerindeki rulmanların takma ve daha önemlisi sökmesi son derece basit hale gelmiştir.

Silindirik Delikli Rulmanların Sökülmesi
Mekanik yöntemler:

Çektirme, mekanik pres kullanılabilir. Tekrar kullanılacak olan rulmanlarda çektirme düzeni sıkı geçme bileziğe sabitlenerek çektirme işlemi yapılmalıdır.

Parçalarna ayrılmayan rulmanlarda:

I) Eğer dış bilezik sıkı geçmişse rulman ve yuva mil üzerinden kaydırılarak çıkarılır, daha sonra rulman dış bileziği yuva içinden sökülür.

II) Eğer iç bilezik geçmişse mil rulman ile birlikte yuva içinden kaydırılarak çıkarılır, daha sonra iç bilezik milüzerinden sökülür. Küçük rulmanları çekmede mekanik çektirme düzenleri veya hidrolik presler kullanılır. Eğer mil ve yuvada çektirme olukları varsa, çektirme doğrudan sıkı oturan rulman bileziğine uygulanabilir ve böylece sökme çok kolaylaşır. Çektirme oluklarının bulunmadığı tasarımlar için özel çektirme düzenleri mevcuttur.

Termik yöntemler:

a) İndüksiyonla ısıtarak sökme düzenleri, özellikle sıcak geçirilmiş silindirik makaralı rulmanların iç bileziklerini milden çektirmede kullanılır. Isıtmanın çok hızlı gerçekleşmesi nedeniyle mile fazla bir ısı geçişi olmaksızın bilezikler kolayca sökülür.

b) Isıtma halkaları, silindirik makaralı ve iğneli rulmanların faturasız olan veya bir faturası bulunan iç bileziklerini sökmeye uygundur. Hafif metalden yapılan ıstma halkalar radyal yönde çentik açlmış olarak üretilir. Isıtma halkaları, elektrikli bir ısıtıcı plakada 200 ..... 300°C’ye ısıtıldıktan sonra çektirilecek iç bileziğin üzerine sürülür ve ısı yalıtımı yaplmış sapları vastasıyla gerdirilir. Mile sıkı geçmiş iç bilezik gevşeyince, ısıtma halkaları ile beraberce çektirilir. Rulman bileziğinin çektirmeden sonra aşırı ısınmaması için ısıtma halkasından hemençıkartılması gerekir.

c) Milde hidrolik takma için gerekli yağ delikleri yoksa ve de indüksiyonla ısıtma düzeni kullanmak ekonomik olmuyorsa, parçalarına ayrılabilir rulmanların sökülmesinin aciliyet gerektirdiği durumlarda iç bilezikler alevleısıtılabilir. Isıtmanın alev çemberi ile yapılması daha iyi bir çözümdür. Bilezikler bölgesel scaklık farklarına duyarlı olduğundan, alev çemberi ile ısıtma çok büyük bir özenle uygulanmalıdır.

Hidrolik yöntemler
Rulmanların silindirik oturma yüzeylerinden sökülmesinde hidrolik yöntem de uygulanır.

Konik Delikli Rulmanların Sökülmesi
Mekanik yöntemler:

a) Doğrudan konik mil yüzeyine veya germe manşonuna takılmış rulmanların sökülebilmesi için, ilk olarak mil yada manşon somununun emniyeti gevşetilir. Daha sonra somun, kayma yolu üzerinden geriye doğru döndürülerek çıkarılır. Bu işlemden sonra özel bir vurma parçasına uygulanan hafif çekiç darbeleriyle iç bilezik, germe manşonundan veya milden sürülür. Bir presten yararlanılması halinde germe manşonu desteklenerek rulman manşonundan çıkartılır.

b) Çakma manşonu ile takılan rulmanlar çektirme somunu yardımıyla sökülür. Büyük rulmanlar için yüksek kuvvetler gereklidir. Bu gibi durumda baskı civataları bulunan çektirme somunları ve iç bilezik ile baskı civataları arasına bir rondela konur. Çakma manşonunun sökülmesinin en kolay ve en ekonomik yolu halka pistonlu pres (hidrolik somun) kullanılmasıdır.

Hidrolik yöntemler:
Büyük rulmanların sökülmesini kolaylaştrmak için hidrolik yöntem kullanılır. Bu yöntemde sıvı yağ, geçme yüzeyleri arasına basılarak, geçme elemanları, herhangi bir yüzey hasar riski olmaksızın çok az bir kuvvet uygulanmasıyla birbirleri üzerinden sökülür. Konik millerde uygun yağ kanalları ve besleme delikleri bulunmalıdır. Basınç üretmek için yağ pompası kullanılır. Sökmede, 20ºC’de yaklaşk 150 mm2/s viskoziteye sahip yağ kullanılır. 40ºC’deki anma viskozitesi 46 mm2/s’dir). Konik delikli rulmanlarda yağın geçme yüzeyleri arasına basılması yeterli olur. Geçmenin aniden çözülmesi nedeniyle rulman veya manşonun eksenel hareketi bir somun ya da destek parçasıyla sınırlandırılmalıdır.